١-١- کلیات
عملیات زهکشی به منظور کنترل جریان آب‌های سطحی و زیرسطحی که امکان تأثیرپذیری گود و سازه نگهبان از آن‌ها وجود دارد، انجام می‌گیرد. اجزا و عملیات زهکشی سطحی بخشی از اجزا و عملیات اجرایی سازه نگهبان می‌باشد که در صورت نیاز اجرا خواهد شد.
آب‌هایی را که می‌توانند بر گود و سازه نگهبان تأثیرگذار باشند به طور کلی می‌توان به دو دسته زیر تقسیم‌بندی نمود: آب‌های سطحی: منشا آب‌های سطحی در سایت می‌تواند شامل و نه محدود به بارندگی و رواناب حاصل از آن، انسداد مسیر جریان‌های سطحی (جوی‌های اطراف گود) یا زیرسطحی (مانند کانال جمع‌آوری آب‌های سطحی و یا فاضلاب) در اطراف پروژه و جاري شدن آن‌ها بر روي سطح زمین و به سمت گود، وجود جریان‌های سطحی در اطراف یا محل گود، باشد. به طور کلی هرگونه جریان آب سطحی باید به نحو مناسب جمع‌آوری، کنترل و به محدوده دور از پروژه هدایت گردد. وجود یا جریان آب سطحی در محدوده تاج گود، بر روي دیواره‌های گود، روي برمها و در کف گود (در محدوده پاشنه دیوار) در هر تراز گودبرداري، می‌تواند باعث فرسایش و تخریب کلی یا جزئی گود یا سازه نگهبان گردد. آب‌های زیرزمینی: علت حضور آب زیرزمینی در محدوده پروژه، می‌تواند شامل و نه محدود به نفوذ جریان‌های سطحی به داخل زمین و نشت به سمت گود، وجود مسیرهاي احتمالی جریان‌های زیرسطحی مانند قنات و ... در محل و یا نزدیکی گود، عدسی‌های محدود آب‌های زیرزمینی، جریان‌های فصلی آب در لایه‌های نفوذپذیر، بالا آمدن فصلی سطح آب زیرزمینی، باشد. به طور کلی هرگونه جریان آب زیرسطحی باید به نحو مناسب جمع‌آوری، کنترل و به محدوده دور از پروژه هدایت گردد.
بروز هرگونه علائم غیر منتظره وجود آب در دیواره گود باید سریعا به اطلاع طراح رسانده شود.
٢-١- آب‌های سطحی
١-٢-١- سطح زمین در تاج گود
شیب بندی و روسازي سطوح اطراف گود باید به گونه‌ای باشد که امکان تجمع و نفوذ هرگونه آب‌های سطحی به پشت شاتکریت به طور مطمئن مرتفع گردد. در این خصوص انجام اقدامات زیر مناسب می‌باشد:
یک لایه مش() و شاتکریت (به ضخامت ١۰ سانتیمتر) به عرض حدود ۵/۰ الی ١ متر در سطح زمین اطراف گود به صورت پیوسته با مش و شاتکریت دیواره گود اجرا گردد. این لایه باید داراي شیب به سمت داخل گود باشد. و لبه تماس آن با سطح زمین به گونه‌ای باشد که مانع از ورود آب به زیر شاتکریت گردد.
جوی‌ها و کانال‌های موجود در اطراف گود به طور منظم بازبینی و هرگونه گرفتگی، تخریب و یا علل احتمالی عملکرد نامطلوب آن (مانند سرریز شدن) ترمیم و یا مرتفع گردد. پوشش سطحی جوی‌های مذکور باید مانع از نشت آب از داخل جوي به بیرون یا زیرزمین گردد. در غیر اینصورت باید به نحو مناسب ترمیم گردد.
ترک‌های سطحی (موجود یا ناشی از گودبرداري) باید در اسرع وقت با استفاده از مصالح مناسب پر گردد. بدین منظور ابتدا حجم ترك توسط ماسه پر شده و در نهایت سطح آن با دوغاب غلیظ پوشانده می‌شود.
٢-٢-١- کف گود
جریان آب‌های سطحی باید همواره از پاشنه دیوار (محل تلاقی کف با دیوارهاي گود) به فاصله حدود ٣ متر، دور نگه داشته شود. بدین منظور، در زمان اجرا به ویژه فصول بارندگی، خاکبرداري پانلهاي اطراف گود باید با شیب حدود ٢% تا ۵% به سمت مرکز گود انجام گیرد. در زمان‌های بارندگی شدید ضروري است در اسرع وقت نسبت به اجراي کانال‌هایی در داخل گود و به فاصله حدود ٣ متر از دیواره‌ها اقدام گردد. کانال‌ها باید داراي شیب طولی مناسب (حدود %٢ ) بوده و به سامپهایی در محدوده مرکزي گود منتهی گردد. کلیه آب‌های وارده به داخل گود باید پس از جمع‌آوری توسط کانال‌ها در داخل سامپ، با استفاده از پمپاژ به بیرون از گود منتقل شود.
٣-١- آب‌های زیرزمینی
در صورتی که در زمان گودبرداري در جداره‌های گود آب زیرزمینی مشاهده شود، بسته به میزان آن، از یک یا هر دو روش زیر استفاده خواهد شد:
١-٣-١- گمانه‌های زهکش
گمانه‌های زهکش با شیب حدود ١۰ درجه به سمت گود و طول حدود ١ متر و قطر حداقل ٢۵ میلیمتر بر روي جدار گود اجرا می‌شود. فاصله افقی و قائم گمانه‌ها بسته به جنس خاك، میزان نشت آب و طول گمانه‌ها، از حدود ۵/١ تا ١۰ متر متغیر می‌باشد.
لوله‌های PVC شیاردار با قطري متناسب با قطر گمانه (حدود ۵/۰ اینچ کمتر از قطر گمانه) در داخل گمانه‌های زهکش نصب می‌شود. طول لوله زهکش معمولاً حدود نیم متر بیشتر از طول گمانه باشد. ابتداي این لوله که از جدار گود بیرون است نیاز به شیار ندارد.
لوله‌های PVC باید داراي حداقل ضخامت جدار ٢ میلیمتر باشد. بر روي این لوله‌ها شیارهایی است به عرض حدود ١ تا ٣ میلیمتر و طول حدود ۵ تا ٢۰ سانتیمتر ایجاد می‌گردد.
به منظور جلوگیري از نفوذ ذرات ریز خاك (بسته به جنس خاك) به داخل شیارها و مسدود شدن آن‌ها، لازم است سطح بیرونی لوله‌های زهکش با استفاده از فیلترهاي مناسب مانند ژئوتکستایل، قبل از قرار دادن در داخل گمانه، به طور کامل پوشانده شود. انتهاي لوله زهکش نیز باید به همین روش پوشانده شود.
به منظور اینکه آب‌های نشت کرده به داخل گمانه، از داخل گمانه به پشت شاتکریت جریان نیابد، در اطراف لوله زهکش در سر گمانه با استفاده از گچ مسدود می‌گردد.
اجراي گمانه‌های زهکش در آن قسمت از دیواره‌های گود که شامل خاك دستی و یا خاک‌های غیرچسبنده (دانه‌ای) می‌باشد، به ویژه در مرز تحتانی لایه‌های مذکور، ضروري است. اجراي یک ردیف گمانه زهکش در خطالقعر لایه آبدار الزامی است.
حفاري گمانه‌های زهکش باید با استفاده از دستگاه و روش حفاري مناسب با جنس خاك صورت گیرد. در طول حفاري کاربرد گل حفاري و یا بنتونیت و یا هر ماده کلوئیدي دیگري که دیواره گمانه زهکش را بپوشاند و نفوذپذیري آن را کاهش دهد، مجاز نمی‌باشد.
٢-٣-١- زهکشی سطحی دیواره
اجراي لایه زهکش در سطح دیواره‌های داراي جریان آب، الزامی است.
لایه زهکش سطحی دیواره گود، پس از اتمام عملیات خاکبرداري و رگلاژ، و قبل از نصب مش فولادي، اجرا می‌شود. در این روش لایه‌های زهکش (مانند ژئوکامپوزیتها) به صورت نوارهاي قائم بر روي دیواره رگلاژ شده نصب می‌گردد.
عرض، مشخصات آبگذري و فاصله نوارهاي زهکش از یکدیگر، توسط طراح تعیین خواهد شد. توصیه می‌شود، حداکثر فاصله افقی نوارهاي زهکش از یکدیگر در خاک‌های ریزدانه برابر ٣ متر و در خاک‌های درشت‌دانه با نفوذپذیري بالا برابر ۵ متر در نظر گرفته شود، به شرطی که عرض نوار کمتر از ١۰ % فاصله افقی و یا ۴۰ سانتیمتر کمتر نباشد.
لایه زهکش باید به گونه‌ای نصب شود که در زمان اجراي مش و شاتکریت آسیبی به آن وارد نگشته و همچنین لایه زهکش با شاتکریت مسدود نگردد.
محل نوارهاي لایه‌های زهکش باید به گونه‌ای باشد که با حفاری‌ها برخورد ننماید یا خللی در عملیات تزریق ایجاد نکند، در غیر اینصورت لازم است فواصل و مسیر نوار زهکش به طرز مناسبی تغییر داده شود.
لایه‌های زهکش باید در امتداد قائم حدود ٢۰ سانتیمتر با یکدیگر همپوشانی داشته باشند. در صورتی که لایه زهکش اجرا می‌شود، سر گمانه زهکش می‌تواند در پشت لایه زهکش قرار گیرد.
